Ο Συμβολισμός του Εαυτού στην Αγιογραφία της Σύναξης των Ασωμάτων
Στο μεγαλύτερο σύνολο της η ανατολική εκκλησιαστική εικονογραφία δεν έχει αφηγηματικό χαρακτήρα αλλά ιερατικό. Αυτό σημαίνει πως εικονίζει την πνευματική διάσταση του υπεραισθητού κόσμου γι’ αυτό και αποφεύγει τις επιταγές του νατουραλισμού.
Εκείνο που είναι λιγότερο γνωστό όμως αφορά το γεγονός πως ένας εξίσου μεγάλος αριθμός αυτής της εικονογραφίας δεν είναι βασισμένος στα κανονικά Ευαγγέλια αλλά στα λεγόμενα Απόκρυφα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το θέμα της Σύναξης των Ασωμάτων που αντικείμενο της έχει την συνάθροιση των αγγελικών ταγμάτων (ασώματοι ονομάζονται οι άγγελοι μονάχα συγκριτικά με την ανθρώπινη παχύτητα) γύρω από τον Χριστό-Εμμανουήλ.
Το θέμα της Σύναξης διαμορφώνετε τον 9ο αιώνα και βασίζετε στη διήγηση του Vita Adae et Evae κατά την οποία ο Μιχαήλ ζητάει από όλα τα αγγελικά τάγματα να προσκυνήσουν τον Υιό του Θεού, τον Αδάμ. Από αυτά, μονάχα ο Εωσφόρος αρνείται να το κάνει: «Δεν θα προσκυνήσω έναν κατώτερο και νεώτερο από εμένα. Είμαι παλαιότερος του στη Δημιουργία, και πριν αυτός γίνει εγώ ήδη υπήρχα. Είναι δικό του καθήκον αυτός να προσκυνήσει εμένα».
Αντίθετα βέβαια από την διήγηση, η αγιογραφία τοποθετεί στο επίκεντρο της συνάθροισης όχι τον Αδάμ αλλά τον Εμμανουήλ (= ο Θεός μαζί μας) που όμοια, το δόγμα της Τριάδος ορίζει ως Υιό του Θεού. Προσέξτε τον κυκλικό χώρο μέσα στον οποίο εμφανίζεται ο νεαρός Χριστός. Με τον ίδιο τρόπο παριστάνετε μπροστά από την Πλατυτέρα, ως σαν ο κεκρυμένος σπόρος (Ήλιο) στο σώμα της μητέρας Γης, αλλά και ως θριαμβευτής στην εικόνα της Ανάληψης όπου άγγελοι τον συνοδεύουν ένδοξο και ένθρονο επάνω στο τόξο που εδώ συμβολίζει την γέφυρα ουρανού και γης. Η εικονογραφία αυτή των ομόκεντρων κύκλων (που με τα διαφοροποιημένα χρώματα δηλώνει το ομοούσιο της Τριάδας) έχει απευθείας τις ρίζες του στο imago clipeata ένας ειδικός διακοσμητικός τύπος που συναντάμε σε μνημεία και σαρκοφάγους σ’ ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο αρκετούς αιώνες νωρίτερα. Πρόκειται ουσιαστικά για μια ασπίδα (clipeus) όπου κατά την αρχαιότητα πρόβαλε το πορτραίτο του νεκρού ως θριαμβευτή καθώς φτερωτές νίκες και έρωτες τον οδηγούσαν ψηλά στους ουρανούς. Η ασπίδα απέκτησε πολύ σύντομα κοσμική διάσταση για να λάβει χαρακτηρισμούς όπως clipeus caelestis, sol in suo clipeo αλλά και imago mundi από τον Οβίδιο. Στην ars ieratica των μυστηρίων του Μίθρα, συναντάμε πολλές φορές τον ταυροκτόνο θεό τοποθετημένο μέσα σε ένα ανάλογο κύκλο όπου εκεί συμβολίζει τον ζωδιακό τροχό. Παρόμοια είναι η παράσταση με τον ένθρονο Δια του 2ου αιώνα μ.Χ. από το Μουσείου του Βατικανού (βλ. εδώ σελ 41) όπου στέκει στο επίκεντρο ενός ζωδιακού κύκλου ως παντοκράτορας.
Στο σημείο αυτό βέβαια, αξίζει να θυμηθούμε τον θρυλικό χορό των Κουρητών που κάλυπταν με τον θόρυβο των ασπίδων τους τούς κλαυθμούς του νεαρού Βελχανού Δία. Ο χορός, η ρυθμική κίνηση δηλαδή σε μια πορεία όπου τελειώνει στο σημείο που αρχίζει και πάλι (διαγράφοντας έτσι κύκλο), ομοιάζει την κίνηση των άστρων που αιώνια χορεύουν στους ουρανούς. Γι’ αυτό και η έμπρακτη γεωμετρία του κύκλου είναι το πλήρωμα της ψυχής που ζητά να γίνει εικόνα του αιώνιου.
Στην Σύναξη των Ασωμάτων, η ανάρρηση της ψυχής έγινε αποκάλυψη της ενώ τα άστρα του ουρανού έγιναν άγγελοι να περιβάλουν τον αρχέτυπο άνθρωπο. Εδώ η σύναξη δεν λαμβάνει τόσο την σημασία της συγκέντρωσης όσο της συν-ένωσης από όπου συνάγεται, δηλαδή εξάγεται, από το σύνολο των διαφοροποιημένων δυνάμεων ένα καινούργιο πρόσωπο, μια νέα μοναδικότητα, αυτό του ατάραχου στην αγαθότητα του τέκνο που είναι το σύμβολο του αληθούς Εαυτού, ο Ων, δηλαδή αυτός που είναι.
Έτσι, όπως ακριβώς ο εκάστοτε καλλιτέχνης γεωμετρεί κατάλληλα την αγιογραφία της Σύναξης ώστε το μάτι του θεατή να οδηγείτε στο κέντρο όπου δεσπόζει ο αγένιος (δηλαδή αυτός που δεν γνωρίζει χρόνο άρα και φθορά) Ιησούς, το (κάθε) Εγώ αναζητά να θεαθεί εκείνο το εσωτερικό σταθερό σημείο όπου συγκλίνουν όλες οι αναφορές στον ψυχισμό του ανθρώπου. Την πυρηνική εκείνη μοναδικότητα που ονομάζουμε Εαυτό.
Related Posts
Tags
Share This
