Έξι Ερωτήσεις για το Ghost Hunting

12/04/14 by Γιώργος Ιωαννίδης

Η συνέντευξη που ακολουθεί δημοσιεύτηκε αρχικά στην ομάδα του Greek Paranormal Society τους οποίους και ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δώσανε να μοιραστώ μαζί σας κάποιους από τους προβληματισμούς μου σχετικά με το ghost hunting.

Κύριε Ιωαννίδη, καταρχήν να σας ευχαριστήσουμε για την παραχώρηση αυτής της συνέντευξης και στην συνέχεια, να περάσουμε γρήγορα γρήγορα στην πρώτη ερώτηση που αφορά και το motto της σελίδας μας. Συμφωνείτε με την άποψη πως «ότι δεν καταγράφεται και ότι δεν αποδεικνύετε (από την τεχνολογία και την επιστήμη) δεν υπάρχει;» Πως η επιστήμη είναι το κλειδί για τις απαντήσεις στα παραφυσικά φαινόμενα;
Αυτό ήταν κάτι το οποίο επαναλάμβανε συχνά ο Άλκης Αϊβάζης με τον οποίο είχα την χαρά να συνεργαστώ πριν χρόνια σε κάποια έρευνα στη Θεσσαλονίκη. Δεν μπορώ όμως να συμφωνήσω ακριβώς και αυτό για δυο βασικούς λόγους.
Αφενός διότι η Επιστήμη και δη η σύγχρονη Επιστήμη αν και εξοπλισμένη σπουδαία με μεθόδους και εργαλεία δεν φαίνετε να διαθέτει ακόμη εκείνη την μεθοδολογία όπως και τα όργανα που απαιτείται για την ορθή κατανόηση του Παραφυσικού. Ας μην ξεχνάμε πως η επιστήμη της Παραψυχολογίας μετράει περίπου 130 χρόνια ζωής – λαμβάνοντας ως ημερομηνία γέννησης το 1882, έτος ίδρυσης της Βρετανικής Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών. Μπορεί ο αριθμός να μοιάζει μεγάλος, στην πραγματικότητα όμως μονάχα τις τελευταίες δεκαετίες η Παραψυχολογία επιδέχεται τον σεβασμό που της αρμόζει (και αυτό στο εξωτερικό!) αφού για πολύ περισσότερο διάστημα αναλώνονταν σε έναν αγώνα αυτοπροσδιορισμού και διαχωρισμού των θεμάτων που καταπιάνεται από τις διάφορες δεισιδαιμονίες και τις υπόλοιπες επιστήμες.
Πρόκειται επομένως για μια Επιστήμη που βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα της και που μόλις τώρα δειλά δειλά μοιάζει να βγαίνει από την φάση της συλλογής και της αξιολόγησης δεδομένων. Όταν περάσει στο (αμέσως επόμενο) στάδιο της μετανάλυσης και της εφαρμογής των γνώσεων που αποκτήθηκαν τότε μονάχα η Παραψυχολογία θα επιφέρει τις πολυαναμενόμενες πολιτισμικές αλλαγές που κλήθηκε να προσφέρει από την αρχή της δημιουργίας της.
Έτσι, αυτή την στιγμή δεν μπορεί να δώσει ουσιαστικές απαντήσεις διότι δεν έχει αναπτύξει ακόμη τους κατάλληλους τρόπους για να μετρήσει και να αξιολογήσει τα φαινόμενα που υπερβαίνουν το συνηθισμένο. Ίσως αυτό να μην γίνεται εύκολα αντιληπτό από πολλούς, η αλήθεια είναι όμως πως μικροοργανισμοί όπως τα ακάρεα ζούσαν από πάντα δίπλα μας, χρειάστηκε όμως να αναπτυχθεί ένας ειδικός τύπου φακός για να τα δούμε για πρώτη φορά. Και για να δημιουργηθεί αυτός ο φακός έπρεπε να υπάρξουν μια σειρά από πολιτισμικές και πειραματικές εξελίξεις.
Κατά συνέπεια, το «ότι δεν καταγράφεται δεν αποδεικνύεται» δεν σημαίνει πολλά σήμερα, διότι αύριο μπορεί να βρεθεί ένας άλλος τρόπος καταγραφής που να καταρρίπτει οτιδήποτε πιστεύαμε χθες! Η συνεχής έρευνα είναι που μετράει, ο ανοιχτός νους και όχι μια περιφραγμένη ιδεολογικά αντίληψη.
Ο δεύτερος λόγος τώρα για τον οποίο στέκομαι προβληματισμένος μπροστά σ’ αυτή την τεχνολαγνεία των ανθρώπων που καταπιάνονται με το Παραφυσικό είναι το γεγονός πως από την φύση τους τα ερωτήματα που θίγει η Παραψυχολογία δεν μπορούν να απαντηθούν από τις αρχές της Φυσικής. Ασφαλώς και δεν υπάρχει κάτι το υπερφυσικό -ακόμη και το πιο παράδοξο φαινόμενο ακολουθεί κάποιες φυσικές αρχές από την στιγμή που εκδηλώνεται μέσα στην Φύση- μπορεί όμως η Επιστήμη μόνη της να απαντήσει στα αινίγματα του Παράξενου; Πιστεύω πως όχι! Και αυτό διότι η Επιστήμη μπορεί να μιλήσει για τα χαρακτηριστικά ενός φαινομένου όχι για την ουσία του. Μπορεί να μας υποδείξει τα αίτια όχι τον λόγο. Το ερώτημα αυτό καλείτε να το απαντήσει η Μεταφυσική, ο κλάδος εκείνος της Φιλοσοφίας που εξετάζει τις αρχές των πραγμάτων. Ναι, υπάρχουν φασματικά φαινόμενα αλλά τι σημαίνει αυτό; Τι είναι ο θάνατος; Δεν πρόκειται απλά για ένα ηλεκτροχημικό φαινόμενο από την στιγμή που αγγίζει περισσότερες πτυχές από τα νεύρα και τα οστά μας. Ως εκ τούτου, η βάση των ερωτημάτων που θίγει η Παραψυχολογία αφορούν τον υπαρξισμό, γι’ αυτό και θεωρώ πως το Παράξενο μας ελκύει τόσο, όχι γιατί μας προσφέρει μια έξοδο από την ζάλη της καθημερινότητας μας, αλλά γιατί μας φέρνει σε επαφή με τα βαθύτερα ερωτήματα της ψυχής.

Στη σελίδα μας περιγράφουμε συχνά το Ελληνικό ghost hunting ως κάτι ανύπαρκτο και αν όχι, τότε σίγουρα σε λάθος δρόμο. Πείτε μας την δικιά σας άποψη.
Δεν είναι καθόλου ανύπαρκτο, είναι όμως ερασιτεχνικό ή αν προτιμάτε, βρίσκεται ακόμη κάπου ανάμεσα στην παρέα που θέλει να νιώσει την αδρεναλίνη μιας σύντομης περιπέτειας και τον ζήλο ορισμένων ανθρώπων που αναζητούν μια προσωπική απάντηση σε ότι καταγράψει ο φακός και το μαγνητόφωνο τους. Και στις δυο περιπτώσεις, τα δεδομένα αλλοιώνονται γι’ αυτό και δεν μπορούν να προκύψουν ασφαλή συμπεράσματα. Η μεθοδική Παραψυχολογική έρευνα είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό από την φαντασματοθηρία.
Βέβαια, δεν πρέπει να αγνοούμε πως το ghost hunting είναι ένα θύραθεν φαινόμενο (που με την σύγχρονη εκδοχή του ξεκινά με εκπομπή του MTV την δεκαετία του 1990) που έφτασε στην χώρα μας κυρίως μέσα από το διαδίκτυο. Αντιμετωπίζεται επομένως περισσότερο σαν ένα ιδιότυπο χόμπι που μάλλον ελάχιστα έχει να κάνει με την Ελληνική κουλτούρα. Για παράδειγμα, ένας από τους λόγους για τους οποίους το ghost hunting αναπτύχθηκε τόσο έντονα στις αγγλόφωνες χώρες είναι διότι αγαπούνε ιδιαίτερα την ιστορία τους. Εξερευνώντας τα παλιά σπίτια οι φαντασματοθήρες κάνουν ένα ταξίδι στην ιστορία προσπαθώντας να δώσουν φωνή στους προγόνους τους και ως έτσι να επανακτήσουν επαφή με τις ρίζες τους. Αντίθετα, στην σύγχρονη Ελλάδα η άποψη μας για το παρελθόν είναι αντίστοιχη με τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις αρχαιότητες μας όπως και τα διάφορα νεοκλασικά που αφήνονται (αλίμονο!) στην δύναμη της φθοράς του χρόνου…

Και μιας και μιλήσατε νωρίτερα για Μεταφυσική, πρόσφατα απευθυνθήκαμε σε κάποιο κληρικό για το θέμα του ghost hunting και η απάντηση που πήραμε ήτανε η εξής: «Η Ορθόδοξη Εκκλησιά λέει ότι τα μόνο πνεύματα που υπάρχουν είναι οι δαίμονες και οι άγγελοι, και αυτούς που θέλουν επικοινωνία με τους νεκρούς τους λέμε πνευματιστές (αμαρτία μεγάλη)». Ποια η άποψή σας;
Φοβάμαι πως δεν είναι τόσο απλό το συγκεκριμένο θέμα. Καταρχήν αμαρτία σημαίνει αστοχία, απόκλιση δηλαδή από τον στόχο του ανθρώπου που -θεολογικά μιλώντας- είναι η κοινωνία θεώσεως. Αν ο Θεός είναι η πηγή της ζωής, τότε η αποστροφή από αυτή την πηγή μπορεί να οριστεί ως αμαρτία. Αλλά με ποιο τρόπο ακριβώς ο πνευματιστής αμαρτάνει; Για την Εκκλησία τα πνεύματα που επικοινωνούν με το τραπεζάκι ή δια μέσου ευαίσθητων ψυχικά ανθρώπων (βλ. αλαφροΐσκιωτοι) δεν είναι οι ψυχές των νεκρών (όπως οι πνευματιστές υποστηρίζουν) αλλά δαίμονες. Πρόκειται εν ολίγης για μια διαφωνία οπτικής. Διαφωνία όμως σε ένα θέμα που προϋπήρχε των δυο αυτών ερμηνειών!
Την ίδια στιγμή, η Χριστιανική Παράδοση συνθέτει μια περίτεχνη γεωγραφία του επέκεινα που την συνοδεύει με τελετουργίες και ευχές υπέρ των «κοιμωμένων» ανάμικτες από λαϊκότροπες συνήθειες που έρχονται συχνά σε αντιδιαστολή με την «ορθόδοξη γραμμή» καθώς έχουν ορφικοπλατωνικές ρίζες. Από την άλλη πλευρά, η πατερική θεολογία χρησιμοποιεί ποικιλοτρόπως την λέξη ψυχή οδηγώντας πολλούς σύγχρονους θεολόγους (κυρίως του λεγόμενου νεοΟρθόδοξου ρεύματος) να υποστηρίζουν πως δεν υπάρχει ψυχή, τουλάχιστον όχι με την έννοια ενός ξέχωρου στοιχείου που σαν ατμός κατοικεί στο σαν κέλυφος σώμα. Κάπως έτσι προκύπτει ένας πλουραλισμός ιδεών που εύλογα προκαλεί σύγχυση.
Εν κατακλείδι πιστεύω πως το πρόβλημα εδώ έγκειται όχι τόσο στην ερμηνεία αλλά περισσότερο στο ποιος έχει το δικαίωμα της επικοινωνίας με τον άλλο κόσμο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που το ghost hunting και ο μεντιουμισμός έχει κερδίσει έδαφος σε χώρες όπου καμία θρησκευτική παράταξη δεν διεκδικεί το μεταφυσικό μονοπώλιο. Διότι η φαντασματοθηρία είναι απόρροια του ατομοκεντρικού κοινωνικού μοντέλου όπου ο καθένας ξεχωριστά -και όχι ως μέλος ενός εκκλησιαστικού σώματος- δίχως χρισμένους μεσάζοντες μπορεί να έρθει σε επαφή με το Άλλο και να αλληλοεπιδράσει μαζί του. Ως έτσι ναι, το ghost hunting είναι αντί-χριστιανικό αν θεωρήσουμε πως σωτηριολογικά ο άνθρωπος υφίσταται μονάχα ως ζωντανό μέλος της Εκκλησίας που είναι το σώμα του Ιησού. Αλλά όπως ίσως αντιλαμβάνεστε, όλα αυτά είναι λεπτές έννοιες που ίσως να μπερδεύουν ακόμη περισσότερο τους φίλους μας…

Στην σελίδα μας προσπαθούμε συχνά να περιγράψουμε τους κινδύνους που επιφυλάσσει το ghost hunting, κινδύνους στην ψυχή και στο σώμα, ιδίως σε άτομα νεαρής ηλικίας αλλά και ευαίσθητους συναισθηματικά. Πολλοί φίλοι μάλιστα μας στέλνουν της εξής ερώτηση: «όταν μου συμβαίνουν περίεργα-παραφυσικα φαινόμενα πως θα ξέρω εάν πρέπει να δω παπά ή ψυχολόγο ή απλά να πείσω τον εαυτό μου ότι είναι φυσιολογικά αυτά που γίνονται;»
Πρόκειται πραγματικά για το πιο συνηθισμένο ερώτημα που λαμβάνω και ο ίδιος, αυτό όπως ασυνήθιστα όνειρα αλλά και εμπειρίες με την Μόρα.
Η απάντηση που δίνω συνήθως αφορά το παραψυχολογικό κριτήριο, αυτό δηλαδή που διακρίνει μια παραφυσική εμπειρία. Αν ένα παράδοξο φαινόμενο είναι επαναλαμβανόμενο και βιώνεται από πολλά άτομα όπου όλοι διαπιστώνουν το ανεξήγητο της υπόθεσης τότε πιθανόν να πρόκειται για ένα παραφυσικό φαινόμενο. Αντίθετα, ένα μεμονωμένο περιστατικό μπορεί δύσκολα να διαπιστωθεί αν προκλήθηκε από κάποια προσωρινή ψυχωσωματική διαταραχή στον μάρτυρα ή από κάποιο άλλο παράγοντα στο περιβάλλον. Θα μπορούσε να ήταν αυτό που φάνηκε, αλλά καθώς δεν επαναλαμβάνετε, δεν μπορούμε να οδηγηθούμε σε ασφαλή συμπεράσματα.
Από την άλλη η επαναληψιμότητα όπως και η μαζικότητα ενός φαινομένου δεν είναι πάντα αρκετή ένδειξη υπέρ μιας παραφυσικής ερμηνείας καθώς υπάρχουν παράμετροι όπως η λεγόμενη «μαζική υστερία», το folie a deux κ.α. Παρόλ’ αυτά πρέπει να θέσουμε κάποιες βάσης.
Βέβαια… το πραγματικό ερώτημα εδώ δεν είναι αυτό. Αυτό που θα πρέπει να απασχολεί τον κάθε μάρτυρα ενός ασυνήθιστου φαινομένου είναι τα βαθύτερα αίτια των ερμηνειών του. Βλέπετε, οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν ένα παράξενο φαινόμενο τόσο πολύ που «διαβάζουν» κάθε τι ασυνήθιστο γύρω τους ως παραφυσική εκδήλωση. Τι είναι όμως αυτό που τους ωθεί σε μια τέτοια (παρ)ερμηνεία; Συνήθως πρόκειται για μια ανομολόγητη επιθυμία φυγής από την ζωή ως έχει!
Άλλοτε πάλι ο μάρτυρας μπορεί να αρνείται ακόμη και τα πιο αδιάσειστα παραδοξολογικά στοιχεία. Συχνά σ’ αυτές τις περιπτώσεις κρύβονται προσωπικές ανασφάλειες που αφορούν την προσαρμογή του ατόμου στο γνώριμο και το ασφαλές.
Το παράδοξο βλέπετε, μας προκαλεί με ένα καίριο ερώτημα που θα έπρεπε να απασχολεί όλους μας: αν η αίσθηση ταυτότητας που έχουμε για τον εαυτό μας οικοδομείτε σε ότι θεωρούμε «πραγματικό» και «φυσιολογικό» τότε ποιοι είμαστε αληθινά όταν η «πραγματικότητα» και η «φυσιολογικότητα» αυτή καταρρίπτεται;
Και γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο θέματα όπως το ghost hunting μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά άτομα που είναι ψυχολογικά ευάλωτα. Δεν είναι δηλαδή μόνο το σκουριασμένο καρφί που μπορεί κανείς να πατήσει μέσα στο σκοτεινό υπόγειο μιας εγκαταλελειμμένης οικοδομής. Υπάρχουν βαθύτεροι κίνδυνοι που γιατρεύονται ίσως ακόμη πιο δύσκολα…

Μιλήσατε νωρίτερα για την μεθοδολογία στο ghost hunting. Ποια είναι η άποψη σας για την θεωρία της Εξοικείωσης. Πρόκειται για εκείνη την μέθοδο όπου ο ερευνητής προσπαθεί να αναδημιουργήσει τις συνθήκες και το περιβάλλον μιας συγκεκριμένης εποχής που θα τονώσει την παραφυσική εκδήλωση.
Δεν έχω ακριβώς πειραματιστεί με την εν λόγο μέθοδο, αλλά θαρρώ πως σε γενικές γραμμές ακολουθεί την παραδοσιακή ερμητική αρχή της συμπάθειας. Αν θέλεις να προκαλέσεις μια αλλαγή καθορίζεις το σύνολο των πραγμάτων έτσι ώστε να ομοιάσει το αποτέλεσμα που επιθυμείς.
Σε θεωρητικό επίπεδο είμαι σύμφωνος. Το ουσιαστικό ερώτημα όμως εδώ είναι άλλο: οι συνθήκες αναδημιουργούνται κατάλληλα ώστε η οντότητα πέρα από το πέπλο να εκδηλωθεί πιο εύκολα ή μήπως για να μπορέσει να συντονιστεί ο μάρτυρας και ερευνητής στο μήκος κύματος της οντότητας;
Αν ισχύει το πρώτο, τότε οι οντότητες αυτές έχουν νοημοσύνη και δεν είναι απλά μια ενεργειακή ηχώ. Αν ισχύει το δεύτερο, τότε ο ανθρώπινος νους έχει περισσότερες δυνάμεις από ότι ίσως πιστεύουμε, σε βαθμό ακόμη και να προκαλεί σκεπτομορφές (βλ. poltergeist).
Όπως ίσως αντιλαμβάνεστε το ερώτημα αυτό μας οδηγεί σε ακόμη περισσότερους γρίφους για τους οποίους όμως χρειάζεται μεθοδική μελέτη για να απαντηθούν σωστά.

Και μια τελευταία ερώτηση – αν και πιστέψτε μας θέλουμε να σας ρωτήσουμε πάρα πολλά ακόμη. Θα δεχόταν η Ελληνική κοινωνία μια εκπομπή ghost hunting; Γιατί έχουμε δει παλιότερες προσπάθειες να ναυαγούν και νεότερες να μένουν στο διαδίκτυο.
Πιστεύω πως είναι θέμα χρόνου, όχι να γίνει μια τέτοια εκπομπή αλλά να βρεθεί το πρόσωπο στο οποίο μπορούν τα κανάλια να πιστέψουν για να λανσάρουν στην συνέχεια το προϊόν. Διότι η τηλεόραση προσφέρει θέαμα και το ghost hunting μπορεί να προσφέρει συγκινήσεις. Είναι όμως αυτό που θέλουμε αληθινά;
Θεωρώ πως ένας από τους λόγους που στο εξωτερικό οι εκπομπές αυτού του τύπου πεθαίνουν σήμερα είναι γιατί μπροστά στην εμπορική επιτυχία του βρετανικού Most Haunted και του Αμερικάνικου Ghost Hunters, πολλά κανάλια έσπευσαν να μιμηθούν με τραγελαφικές παραλλαγές της ίδιας συνταγής που εν τέλει οδήγησε στην δυσπιστία των θεατών!
Το ghost hunting δεν είναι επιστημονική έρευνα ούτε μεταφυσική αναζήτηση. Είναι μια περιπέτεια που ακουμπά σε πανανθρώπινα και διαχρονικά ερωτήματα αδυνατώντας να προσφέρει απαντήσεις κυρίως εξαιτίας της χαλαρότητας με την οποία το αντιμετωπίζουν όλοι. Αν αλλάξει ποτέ αυτό τότε θα σημαίνει πως και η κοινωνία έχει αλλάξει και πιο ώριμα πλέον, ζητά σοβαρές απαντήσεις. Δεν γνωρίζω το πότε (ή το πως) θα γίνει αυτό. Δεν έχω όμως καμία απολύτως αμφιβολία πως θα συμβεί καθότι είναι στη φύση του ανθρώπου να ζητά την γνώση. Και με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, αργά ή γρήγορα θα την αποκτήσει.