Αποσυμβολίζοντας την Εικονογραφία του Σπηλαίου της Γέννησης του Θεανθρώπου

24/12/17 by

nativity-birth-of-jesus

Αντίθετα με την επικρατούσα δυτική άποψη που θέλει η γέννηση του Ιησού να έλαβε τόπο σε στάβλο, οι Βυζαντινές εικόνες την τοποθετούν στο ίδιο σκηνικό με εκείνο των θεών της αρχαίας Ελλάδας. Βέβαια κανένα Ευαγγέλιο δεν εικονογραφεί την σκηνή πέρα από το Πρωτευαγγέλιο Ιακώβου (3ος αιώνας) και τον Ιουστίνο Καισαρείας (2ος αιώνας). Κάπως έτσι, το θείο βρέφος παριστάνετε εισερχόμενο στον κόσμο μέσα από ένα ανοιχτό σπήλαιο, γεννιέται δηλαδή στην σκιά του θανάτου, στο ζοφερό άνοιγμα του Άδη γι’ αυτό και η φάτνη του είναι στην πραγματικότητα σαρκοφάγος ενώ τα σπάργανα του νεκρικές ταινίες. Για τους Χριστιανούς, οι μακάβριες αυτές λεπτομέρειες -που συχνά προσπερνά το μάτι μας- δηλώνουν το γεγονός πως εξαιτίας του προπατορικού αμαρτήματος, την αποστροφή δηλαδή από την πηγή της ζωής που είναι ο Θεός, ο άνθρωπος γεννιέται νεκρός!
Δίπλα ακριβώς στο παχνί, τοποθετούνται συνήθως δυο ζώα, ένα βόδι και ένα γαϊδούρι, σύμφωνα πάντα με το απόκρυφο ευαγγέλιο του Ψευδό-Ματθαίου. Η συνήθης ερμηνεία θέλει να αποτελούν σύμβολα της υπομονής και της ταπεινότητας που χαρακτηρίζουν τον Λυτρωτή. Ο Πορφύριος πάντως κάνει μια ενδιαφέρουσα νύξη σε κείμενο του, λέγοντας πως «γεννημένες από βόδια χαρακτηρίζονται επίσης οι ψυχές που κατεβαίνουν στον κόσμο της γένεσης, ενώ και ο θεός που συνδέεται μυστικά με την γένεση είναι ο κλέφτης των βοδιών [ο Ερμής]».
Λίγο πιο χαμηλά, βρίσκεται το λουτρό του Ιησού, λεπτομέρεια που συναντάτε για πρώτη φορά σε Συριακό ανάγλυφο του 5ου αιώνα, και ομοιάζει σημαντικά με παραστάσεις (όπως το περίφημο μωσαϊκό στην λεγόμενη οικεία του Αιώνα στην Πάφο, 3ος με 4ος αιώνας) όπου νύμφες λούζουν τον μικρό Διόνυσο, όπως και με ανάγλυφες σαρκοφάγους των αυτοκρατορικών χρόνων όπου η σκηνή προλογίζει τις βιογραφικές παραστάσεις του ρωμαίου πολίτη. Ως έτσι, το λουτρό δηλώνει όχι τον φωτισμό του βαπτίσματος (που θα ακολουθήσει με τον Ιωάννη), δηλαδή την φανέρωση της θεότητας του Υιού, αλλά την γέννηση (είσοδο) του θείου βρέφους στο φυσικό πεδίο ύπαρξης όπου οι ανάγκες είναι ίδιες με αυτές των υπόλοιπων ανθρώπων.
Τέλος και εξαιρετικά σημαντικό, το φωτοστέφανο που φέρει ο μικρός Ιησούς δεν είναι αποτέλεσμα αντανάκλασης του άστρου. Εκείνο απλά δείχνει την σχέση, την συνέχεια ουρανού και γης που γεφυρώνει η ενσάρκωση του Λόγου που λαμποκοπά από την φλόγα της θεϊκής του ουσίας. Παρόμοια, και κάθε χρόνο ανήμερα της γέννησης του Δία στην Κρήτη, μια μυστηριώδης φλόγα εμφανιζόταν στο βάθος της σπηλιάς, από το αίμα λένε της γέννας του θεού…
Πολλά θαυμαστά συμβαίνουν μέσα στα σκοτάδια των σπηλαίων. Εκεί όπου οι οφθαλμοί δεν φτάνουν για να βρούνε απαντήσεις, είναι το μάτι της ψυχής που αποζητά να προσδώσει νόημα στο σκοτάδι. Γι’ αυτό και όλα τα μυστήρια τελούνται κεκλεισμένων των θυρών, μακριά από την αισθητή αντίληψη, στο πεδίο του Άλλου. Είναι το σημείο όπου η λογική (ως προϊόν των συναινέσεων) παραδίδει την σκυτάλη στο παράδοξο όπως ο πιστός προσφέρει την λαμπάδα του για να φωτιστεί από το μυστηριώδες φως που ανάβει στην καρδιά του «σπηλαίου» της Αναστάσεως. Ο συμβολισμός κοινός με αυτό του σπηλαίου της Γέννησης – στο κέντρο της χαοτικής ασάφειας του σκότους λάμπει σαν έναστρο πυρ η υπόσχεση της ζωής, ένας μυστικός ήλιος που πάλει όπως η ζεστή καρδιά μέσα στην κοιλότητα του θώρακα ή οι ιδέες μέσα στο κρανίο.

Το παραπάνω απόσπασμα, αποτελεί μέρος του βιβλίου του Γιώργου Ιωαννίδη “Η Εκάτη της Νύχτας” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δαδάλεος (βλ. εδώ)

Related Posts

Tags

Share This